یکی از دوستان سوالی را در مورد مبحث پلاجیاریزم یا سرقت علمی مطرح نمودند و بر اساس آن این آموزش را تهیه نمودیم. اطلاعات بسیار خوبی در این مقاله آموزشی وجود دارد که پیشنهاد می کنم که تا انتها این مقاله را مطالعه نمایید.

سوال: من مقاله­ ای را به یک نشریه ارسال کردم ولی بدون داوری با رد مستقیم آن مواجه شدم، زیرا نرم‌افزار “تشخیص میزان سرقت علمی” حدود ۶۰٪ شباهت در آن تشخیص داد. این اتفاق به این دلیل رخ داد که مقاله من بسیار فنی است و نمی‌توانم از کلمات متفاوتی در آن استفاده کنم. آیا مجلات به‌طور کامل بر روی نرم‌افزارهای تشخیص سرقت علمی مقالات (شباهت­ یاب) تکیه می‌کنند؟

این یک سؤال جالب است.

سرقت علمی یا سرقت ادبی یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات برای امانت و تمامیت نگارش‌های منتشر شده به حساب می­ آید و اخیراً میزان بازپس گیری از سوی نشریات به دلیل پلاجیاریزم یا سرقت علمی افزایش یافته است.

درنتیجه، مجلات نسبت به‌احتمال وجود سرقت علمی یا سرقت ادبی در مقاله‌هایی که دریافت می‌کنند، حساسیت و دقت بیشتری به خرج می‌دهند.

نرم افزارهای شناسایی پلاجیاریزم یا سرقت ادبی، به‌شدت به کاهش امکان انتشار مطالب تکراری کمک کرده و باعث افزایش کیفیت مقالات شده است.

بااین‌وجود اعتماد کامل به چنین نرم‌افزاری ممکن است مانع انتشار مقالاتی باکیفیت بالا شود زیرا در بعضی موارد، مانند زمانی که مقاله‌ای دارای محتوا و اصطلاحات فنی بسیار است، نتایج نرم‌افزاری سرقت ادبی ممکن است نادرست باشد.

این مسئله به‌طور جزئی در مطالعه­ای که اخیراً توسط COPE (کمیته اخلاق انتشار) و توسط Zhang و Jia وابسته به مجله علوم دانشگاهی Zhejiang مورد بررسی قرار گرفت. نویسندگان نظرسنجی دقیقی را در میان سردبیران مجلات انگلیسی و غیر انگلیسی ­زبان انجام دادند تا نحوه استفاده از CrossCheck  را تشخیص دهند.

CrossCheck یک نرم‌افزار شناسایی سرقت ادبی برای مقالات علمی است که توسط iThenticate تهیه شده است.

من برخی از یافته‌های تحقیق را در اینجا بیان می‌کنم.

از ۲۱۹ نفر پاسخ‌دهنده، ۴۲ درصد گفته‌اند که از CrossCheck  به‌عنوان بخشی از فرایند بررسی مقالات استفاده می‌کنند و با توجه به میزان درصد تشابه متن (سرقت علمی یا پلاجیازیرم) تصمیم نهایی را می گیرند

از این تعداد سردبیر که اذعان کرده اند از نرم افزار تشخیص پلاجیاریزم یا سرقت ادبی استفاده می کنند، در ادامه خواسته شد تا بگویند به چه میزان و به چه صورت از این ابزار استفاده می­کنند؟؟

در میان آنها ۶۶ درصد اظهار داشتند که آن‌ها علاوه بر نتایج حاصل از درصد تشابه متن (تشخیص میزان پلاجیاریزم)، به نظرات و ارزیابی هیئت تحریریه و داوری هم­تراز (Peer review) در مورد مقاله هم توجه می­کنند.

درحالی‌که ۲۰ درصد نیز گفتند که به‌طور کامل به نتیجه حاصل از نرم‌افزار سرقت علمی تکیه کرده و مقاله را به دلیل مشابهت بالا و پلاجیاریزم به‌طور کامل و بی‌درنگ رد  (Reject) می‌کنند. هر چند که درصد دقیقی (cut-off) برای میزان قابل قبول تشابه متنی مشخص نشده است، اما باید مد نظر داشت که حداکثر ۵% ناحیه قابل قبول برای میزان مشابهت متنی است. 

عده‌ای دیگر از سردبیران (۱۰٪) نیز گفتند درصورتی‌که بررسی شباهت متنی، پلاجیاریزم یا سرقت ادبی را نشان دهد با داوران هم‌تراز مشورت نموده و نظر آن‌ها را جویا می‌شوند.

و تعداد کمی (۴٪) بیان نمودند که از نویسندگان مقاله می‌خواهند دراین‌باره توضیح دهند که چرا متن مقاله آنها درصد بالایی پلاجیاریزم یا سرقت علمی دارد.

به‌طور­متوسط، سردبیران بر این عقیده بودند که شاخص تشابه (Similarity index) در حدود ۴۰% و یا بیشتر غیرقابل‌قبول در نظر گرفته می شود و باعث می شود تا نشریه رأی به «رد» مقاله (Reject) بدهد.

علاوه بر این، بسیاری از سردبیران بر این عقیده‌اند که کپی مستقیم و چسباندن مطالب غیرقابل‌قبول است و محتویات متن تا حد امکان باید اصلاح و بازنویسی شوند و با یک استناد یا ارجاع مناسب همراه باشند.

بااین‌حال، برخی از سردبیران اظهار داشتند که برای مقداری کپی در بخش مبانی نظری و روش پژوهش در مقاله های علمی دانشگاهی اغماض بیشتری می‌کنند، زیرا این بخش معمولاً شامل اصطلاحات فنی و سبک معمول نگارش می‌شود که قابل‌تغییر نیست.

بنابراین برای پاسخ به سؤال، به نظر می‌رسد بسیاری از سردبیران نشریات علاوه بر ابزار تشخیص پلاجیاریزم یا سرقت ادبی (شباهت یابها)، از مشاوره با نویسندگان یا داوران هم‌تراز نیز استفاده می‌کنند.

بااین‌وجود، بعضی از سردبیران نشریات ممکن است بیش‌ازحد بر این نرم‌افزار متکی باشند و یک مقاله را به دلیل بالا بودن شاخص شباهت بلافاصله رد کنند. مخصوصا اگر یک یا چند پاراگراف به صورت کامل کپی باشند!

چگونه میزان تشابه متن مقاله خود را متوجه شوم؟ (کلیک کنید)

من به نویسندگان توصیه می‌کنم پیش از آنکه درخواست پذیرش مقالات خود را در نشریات بدهید آن­ها را به‌وسیله یک ابزار تشخیص سرقت ادبی، بررسی کنید و اگر شاخص تشابه ۳۰٪ در آن مشاهده نمودید حتما احتیاط کنید. اگر بخش عمده‌ای از تشابه در بخش مواد و روش‌ها یا به علت محتوای فنی باشد که کاملاً قابل‌تغییر نیست، می‌توانید آن را در نامۀ خود به سردبیر توضیح دهید. در این مورد، پیشنهاد می‌کنم محتوای قسمت‌هایی از مقاله را که شباهت با مقالات قبلاً منتشرشده دارد تا حد امکان تغییر دهید. از یک همکار انگلیسی‌زبان یا یک سرویس ویرایش زبان کمک بگیرید و اطمینان حاصل کنید که تمام منابع موردنیاز به‌دقت ذکر شده باشند.

پیشنهاد پژوهشی شریف همیار برای بارنویسی متن مقاله ISI (کلیک کنید)